Dysfunkcja seksualna to zaburzenie funkcji seksualnych czyli zdolności odczuwania przeżyć seksualnych lub siły motywacji seksualnej. Można ją zdiagnozować, jeżeli fazy reakcji seksualnej, a więc pożądanie, podniecenie czy orgazm nie przebiegają w określony sposób. Poniższa grafika prezentuje model różnych wzorców reakcji seksualnej. Linia ciągła i przerywana wskazują na poziom napięcia seksualnego.

Na reakcję seksualną składają się:

Pożądanie – myśli i fantazje seksualne

Podniecenie – zmiany w ciele wynikające z pożądania lub stymulacji seksualnej, np. wzrost ciśnienia krwi, zwiększone tempo oddech, ukrwienie genitaliów – erekcja łechtaczki i prącia, wydłużenie, poszerzenie i lubrykacja pochwy

Plateau – wysokie podniecenie i napięcie, które może przejść w orgazm pojedynczy, wielokrotny lub bez orgazmu zakończyć się refrakcją, czyli uspokojeniem organizmu i spadkiem napięcia

Orgazm – szczytowe napięcie seksualne. U mężczyzn najczęściej powiązane z wytryskiem nasienia.

Refrakcja – powrót organizmu do „stanu wyjściowego”

Linearny model reakcji seksualnej a dysfunkcje seksualne

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Metz, M., Epstein, N., McCarthy, B. (2017). Cognitive-Behavioral Therapy for Sexual Dysfunction. New York: Routledge Taylor & Francis Group.

Według różnych badań od 30 do 50 procent osób doświadcza trwałych problemów w funkcjonowaniu seksualnym.

Dysfunkcje seksualne można podzielić na dwie kategorie – te których przyczyna leży w psychice i te, które są silniej uwarunkowane biologicznie. W praktyce przyczyna jest często mieszana. Do dysfunkcji seksualnych natury psychogennej wg Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia zalicza się:

• Brak lub utratę potrzeb seksualnych - brak pragnień seksualnych, który nie wyklucza pobudzenia seksualnego czy doświadczenia satysfakcji seksualnej, ale czyni zainicjowanie aktywności seksualnej mało prawdopodobnym;
• Awersję seksualną - unikanie aktywności seksualnej związane z czuciem silnego lęku lub wstrętu;
• Brak przyjemności seksualnej - reakcja seksualna przebiega prawidłowo, orgazm jest obecny, ale osoba nie odczuwa adekwatnej przyjemności;
• Brak reakcji genitalnej - w przypadku mężczyzn jest to zaburzenie erekcji, a w przypadku kobiet zwykle suchość i brak przekrwienia narządów płciowych;
• Zaburzenia orgazmu - orgazm albo nie występuje, albo jest znacząco opóźniony;
• Wytrysk przedwczesny - niemożność powstrzymania ejakulacji przed wspólnym doświadczeniem przyjemności przez oboje partnerów;
• Pochwicę - skurcz mięśni okalających pochwę, uniemożliwiający penetrację;
• Dyspareunię - ból w czasie stosunku;
• Nadmierny popęd seksualny - brak jasnych kryteriów rozpoznania;
• Inne dysfunkcje seksualne i inne niespecyficzne dysfunkcje seksualne.

Psychoterapia poznawczo-behawioralna jest uznaną na świecie i skuteczną metodą leczenia dysfunkcji seksualnych. Praca może odbywać się indywidualnie i w parze. Leczenie często zakłada współpracę pomiędzy psychologami seksuologami a lekarzami różnych specjalności.